دده قورقود و عاشیق صنعتی
· اکبر حمیدی علیار
بوگونکو دونیامیزدا کی بیر طرفدن الینده امکان اولان فرهنگلر و مدنیتلرین قوللوغچولاری باشقالارینا غالب گلمک و اونلاری آرادان قالدیرماق قراریندادیرلار و گئجه-گونوز، وار گوجلری ایله، حاق ناحاق، وجدان و انصافین گؤزوندن ایراق بو ساحه ده چالیشماقدادیرلار و باشقا طرفدن اؤز کیملیگینه و کئچمیشینه گؤز یوموب بیر قورو و جانسیز هئیکل کیمی یاراماز و یاراشماز دونلارا و گئییملره گئیینن خلقلار، ایچی بوش خیاللار و یوخولاردا سئیر ائتمه یی اویانماقدان اوستون ساییرلار، اینجه دویغولار و ذؤوقلری یاشاتماق و قوروماق اوجا همت، گؤزل دؤزوم و چایلارین آخاری نین ترسینه اولاراق اوزمه یی باجارماغی طلب ائدیر.
دوغروداندا کئچمیشیمیزه و ایندیمیزه باخاندا، بو ایکیسی نین آراسیندا هئچ بیر ایلگی تاپماق اولمور، آیاغیمیزدان باشیمیزا قده ر، قوهومومدان قونشویا قده ر، چؤره ییمیزدن آشیمیزا قده ر، تویوموزدان یاسیمیزا قده ر، آلدیغیمیزدان وئردیگیمیزه قده ر، ائشیتدیگیمزدن گؤردویوموزه قده ر و .. هامیسی یاددیر، باشقا جوره دیر، بئیینه باتان، اوره یه یاتان دئییل، بیر آز- ماز دوشونجه سی اولان، بو دوروما باخاندا، اوره یی آجیشیر،یانیر،آلوولانیر، خصوص ایله کی گئرچک دونیادان سؤز آچاندا یوخوداکی لار اونا گولورلر! بوردا بیر شاعیر قارداشیمیزین شعری یادیما دوشور: بیزه گولنلره دئیین سیزه آغلاماغیم گلیر.
مقصدن اوزاقلاشمییاق.. آنجاق بو معنوی، تاریخی و مدنی ده یرلری حیاتدان قارانلیق موزئیلره کؤچورمه زامانیندا، همین موزئیلرین قاپیلارینی خلقین اوزونه آچانلاردا وار، بوگون اؤز اؤلکه سینده یئتیم اوشاق تک یاشایان آذربایجان مدنیتی، اینجه صنعتی و ادبیاتی نین اوغروندا بیر چوخ خئیرخواه انسانلارین ده یرلی و آلقیشا لاییق خدمتلری وار، بو آرادان بیز "کتاب دده قورقود" اوزه رینده گؤرولن ایشلره قیساجا اشارتلر ائدیریک:
آلمانین درئزدئن شهری نین کیتابخاناسیندا، سونرالار ایسه واتیکان کیتابخاناسیندا تاپیلان کتاب دده قورقود، اسلامدان قاباق آذربایجان اراضیسینده یاشایان اوغوز تورکلری نین یاشاییشی، تاریخی، مدنیتی، عادت-عنعنه لری، فلسفی و مذهبی دوشونجه لری، اینام و اینانجلاری و اجتماعی داورانیشلارینا عاییددیر و بوناگؤره ده 20– نجی عصرین اول لریندن مختلیف اؤلکه لرده او جومله دن روس، اینگلیس، آْلمان، ایتالیا، فرانسا، تورکیه ،آذربایجان و ایراندا تاریخچیلر و مدنیت شناس عالیملر طرفیندن قارشیلاندی و تدقیقه لاییق گؤروندو، ایندیلیکده "دده قورقود شناسلیق" دونیانین بیر چوخ معتبر اونیوئرسیته لری نین اختصاصی علملریندن دیر، بین الخلق مدنی قورولوشو، یونئسکو طرفیندن 1999- نجی ایلی دده قورقود ایلی آدلاندیرماق بو کیتابین و شخصیتین اهمیتینی داهادا آرتیق آیدینلاشدیریر .
ایراندا بیرینجی دفعه 1355- نجی ایلده بو کتاب فریبا عزب دفتری و محمد حریری اکبری نین واسطه سیله اینگلیزدن فارسجایا ترجمه ائدیلیب و "بابا قورقود" آدیندا تبریزده چاپ اولدو، همان ایلده ابراهیم دارابی بو کتابی آنارین یازدیغی آذربایجانجادان فارسجایا چئویریب " حماسه ی دده قورقود" آدی ایله چاپ ائتدی. 1358 ده مرحوم دوقتور م. ع. فرزانه ایلک دفعه اولاراق یئنه بو کتابین اوریژینال متنینی دئرزدئن نسخه سی اساسیندا تهراندا نشر ائتدی. سون 20 ایلین ایچینده ایراندا گؤرولن ایشلردن ان اؤنملیسی دوقتور ح.م. گونئیلی جنابلاری نین ایشله دیگی دده قورقود کتابی دیر کی بو ساحه ده مکمل ایشلردن و تدقیقلردن ساییلیر؛اما دده قورقود کتابینی معاصرلشدیرمه سی اوزه رینده ایشله ینلردن شامیل جمشیداوف، 1980- نجی ایلده بو کتابی یئنی یئتمه لر اوچون ساده لشدیریب و آذربایجاندا چاپ ائدیب مرحوم ب.ق.سهند "دده مین کیتابی"ندا دده قورقود بویلارینی چوخ شاعرانه و گؤزل شکیلده نظمه چکمیشدیر. سون ایللرده اورمولو شاعر دوستوم بهرام اسدی معاصر دیلیمیزه یاخین یئنی تدقیقاتلا چاپ ائدیبدیر و سایره...
محمد حسینخانی گونئیلی کتاب "دده قورقود بویلاری معاصر عاشیق ادبیاتینا اویغون" آدی ایله عاشیق شعری(قوشما- گرایلی) فورماسیندا یازیب و نشر ائدیب و دئمک معاصر عاشیق ادبیاتی چرچیوه سینده بیرینجی ایشی گؤروب. آنجاق بو کتاب اوزه چیخاندان بری، دده قورقودون داوامچیلاری اولان عاشیقلار طرفیندن بوگونه قده ر هئچ بیر ایش گورولمه ییب، البته کئچمیشلرده دده قورقود داستانلاری، باشقا عاشیق داستانلاری کیمی عاشیقلارین واسطه سی ایله اوخونارمیش و سونرالار نه ایسه بو داستانلاری قورویوب ساخلایانلار آز اولوب و ایندی ده بو داستانلاردان عاشیق دونیاسیندا پارچالار و فاکتلار تاپماق اولار، نمونه اولاراق گونئیلی عاشیق احد ملکی علیشاه، زنگانلی عاشیق قوربان محرمی دن اؤیرندیگی، ده قورقودون اؤلومو حاقدا بیر قیسا داستانی نقل ائدیر کی بو فاکت کتاب دده قوقوددا یوخدور، هرحالدا بوگون اوتایلی- بوتایلی آذربایجان عاشیقلاری ایچینده بو ساحه ده بیرینجی آددیمی، دده قورقود عاشیق گروپونون باشچیسی، عاشیق سلجوق شهبازی آتیبدیر و دده قورقود بویلاری نین بیرینی(قاراجا چوبان داستانینی) معاصیرلشدیریب، دده قورقود اوزره تدقیقات آپارماغا ماراقلانانلار اوچون گؤستریش اولاجاق. بو قیسا معلوماتین سونوندا بو یولدا چالیشان بوتون عالیملره، ادیبلره و عاشیقلارا اوغورلار آرزولاییریق.
منبع: دو هفته نامه «دنیز»شماره 4 مورخ 17/8/90- ارومیه